Safe and Sound Protocol – Evaluatie
De ontwikkeling van het Safe and Sound Protocol vloeit voort uit het wetenschappelijk werk van Stephen Porges, dat heeft geresulteerd in de Polyvagaaltheorie. Ik onderschrijf de theorie van Porges omdat deze zo controleerbaar is. Ook de theorie over het aanpassingsvermogen van ons middenoor en de daaraan verbonden gevoelens van onveiligheid zijn herkenbaar. Niettemin heb ik een kleine pilot gedraaid, waaraan ik zelf heb meegedaan. Om de bevindingen over de toepassing van het Safe & Sound Protocol goed te kunnen begrijpen is er enige kennis van zaken vereist over wat de Polyvagaaltheorie ons leert over het menselijk gehoor en hoezeer een dynamisch werkend gehoor bepalend is voor ons gevoel van veiligheid.
Ons gehoor, toegang tot veiligheid, toegang tot contact
De Polyvagaaltheorie maakt duidelijk dat ons gehoor een zeer belangrijke functie heeft om sociaal te kunnen functioneren, dat is: het actief voorrang geven en versterken van menselijke spraak, boven omgevingsgeluid. Deze voorkeur is evolutionair ontstaan ten bate van zoogdieren om elkaar hoorbare veiligheidssignalen te zenden en zodoende de boodschap communiceren: “ik ben veilig te benaderen”.
Dit maakte het voor het eerst in de evolutie mogelijk voor een diersoort (zoogdieren dus) om samen te werken. De kracht van de groep, het met elkaar zijn, communiceren en samenwerken werd nu een overlevingsmogelijkheid. Daarmee moet ook gesteld worden dat wij mensen (wij zijn ook zoogdieren) alleen gezond kunnen functioneren in een levenssfeer die voldoende veilig sociaal verkeer biedt. We zijn dus ook van afhankelijk van anderen. We moeten, willen we stabiel blijven, fysieke nabijheid en lichamelijk contact ervaren van en met veilige anderen. Zo voeden en reguleren we elkaars innerlijke staat van veiligheid, of onveiligheid bij het ontbreken daarvan. In de polyvagaaltheorie heet dat co-regulatie.
Gehoor is dynamisch
Ook werd me duidelijk dat dit systeem, gelegen in het middenoor, uitschakelt zodra wij ons toch bedreigd voelen, we komen dan in de vecht- of vluchtstand en hebben in die toestand geen behoefte aan communicatie. Blijft iemand dan toch op ons inpraten dan raken we geïrriteerd of zelfs agressief. Dit alles doen wij niet bewust, het is ons autonome zenuwstelsel dat deze evolutionair bepaalde functie aanstuurt door de omgeving te scannen en te interpreteren. Dit proces heet: neuroceptie. Niet de perceptie vanuit ons denken en bewustzijn is leidend, maar de perceptie van de neuronale reflexen. Als de rust is wedergekeerd schakelt het rustsysteem weer in en staan we weer open voor anderen.
Zoals gezegd, het is een onbewust proces, maar met waarneembaar gedrag. De meeste van ons we verklaren ons gedrag aan de hand van een verhaal over hoe we zijn, hoe we onszelf zien, bijvoorbeeld: ”Ik ben graag op mezelf, hou niet van drukte en grote groepen”. Maar als we regelmatig vastlopen in werk, relaties, of zingevend contact, voelen we sociale onhandigheid, ongemak of onmacht. Dat willen we niet voelen (ook weer voornamelijk onbewust) dus maken we verhalen, beargumenteren we onszelf of zoeken onze toevlucht in copingsmechanismen. Denk aan drinken, gamen, eten, gokken, zelfontwikkeling, kick, seks, enzovoort.
Controleerbaar
De theorie lezende realiseerde ik me dat ik, ondanks mijn uitstekende gehoor in mijn tienertijd, al jong moeite had met teksten uit muziek te destilleren. Als kind had ik regelmatig oorontstekingen, terwijl stress en huiselijke onveiligheid aan de orde van de dag waren. De Polyvagaaltheorie volgend zou mijn gehoor vooral diepe lage bassen, maar ook juist heel hoge tonen (frequenties) waarnemen die mij het gevoel van onveiligheid (stress) zouden bezorgen. Dit was bij mij in mijn jonge jaren inderdaad het geval, ik ging jarenlang gebukt onder contactgeluid van buren of ‘overlast’ door hun basvolle muziek.
Nieuwsgierig
Nu is mijn gehoor is sowieso minder, ik heb asynchrone gehoorschade. Toch vroeg ik mij af of mijn gehoorbeleving – vooral veel moeite met spraakverstaan – ook nog onder invloed staat van een inactief middenoor. Mijn verleden geeft daar alle aanleiding toe, dus je zult begrijpen dat ik reuze nieuwsgierig was. Immers, de oefening is gericht op het (re)activeren van de middenoorspiertjes. Als die weer actief (of actiever) zijn, verbetert ook het spraakverstaan.
Voorbereiding
Polyvagaaltheorie is de wetenschap van veiligheid, niet voor niets dat het oefenprogramma begint met het woord ‘Safe’, als faciliteerder heb ik voor mezelf deze veiligheid natuurlijk ook in acht te nemen. Ik heb dat serieus genomen. Voor meer info, zie de pagina voorbereiding SSP
Mijn ervaring met het safe and sound protocol
Het eerste dat opviel was dat mijn muziekbeleving dynamischer werd. Maar met zoveel gehoorschade kan het lastig zijn om heel zeker te zijn van verbeteringen in het spraakverstaan, niettemin is het me na jaren tobben toch gelukt om een muur van lawaai in een druk restaurant naar de achtergrond te drukken en me te richten op mijn tafelgenoot. Het is wel belangrijk te realiseren dat het brein deze omschakeling moet kunnen bijhouden.
Vooropgesteld, ik heb omheen de beperkingen van mijn gehoor leren werken, ik sta altijd voor een groep als trainer of spreker of werk 1-op-1. Ik heb dus altijd gestreefd naar rustige en controleerbare werkomgevingen. Doordat ik immer een docerende of begeleidende rol heb, kon ik me makkelijker veilig voelen. Ik sta liever vóór honderd mensen als spreker, dan tussen vijf mensen die allemaal praten. Het is dus maar de vraag of mijn middenoor wel functioneert zoals het zou moeten
Ik heb de luisteroefeningen doorlopen. Na de eerste sessies (vier keer 30 minuten), na zo’n vier dagen, merkte ik dat ik muziek uit de muziekinstallatie heel anders waarnam, veel rijker. Ik zette de hoge en middentonen van mijn muziekinstallatie terug naar neutraal en kon ook iets beter spraakverstaan, te veel midden en hoog was nu ineens hinderlijk. Ik merkte op dat ik het kraken van de vloer ineens anders waarnam.
Fysieke klachten verminderen
Ik zie al langer een patroon bij mijn cliënten die zowel overgevoeligheid voor geluid, hoog sensitiviteit (HSP) en problemen in het bekkengebied benoemen, denk aan problemen met de urinewegen of klachten van seksuele aard zonder lichamelijke oorzaak. De Polyvagaaltheorie besturend begon ik het vermoeden te krijgen dat veel klachten zonder fysiek aanwijsbare aandoening wel eens te wijten zouden kunnen zijn aan een structureel gevoel van (lichte, sluimerende) onveiligheid. In de toestand van (enig) verhoogde waakzaamheid is de onderhoudsfunctie van het lichaam immers chronisch verstoord.
Voor wat betreft het bekkengebied weet ik dat ik al decennialang een zwakke blaas heb. Na toepassing van het luisterprogramma begon mijn blaas zich rustiger te gedragen. Hierdoor werd mijn nachtrust minder onderbroken.
Ervaring van anderen
Een casus die ook interessant is is die van een bevriende paramedicus die ik al twintig jaar ken als iemand die een rem ervaart op voluit leven, we spreken er regelmatig over. De klachten worden ook wel samengevat als: een structureel gebrek aan plezier, genoegen en levenslust.
Betrokkene is een uitstekende hulpverlener en zeer patiëntgericht. Vanuit het Polyvagaalperspectief gezien weet zij patiënten het gevoel te geven ertoe te doen. De wijze waarop ze communiceert sluit perfect aan op de doelgroep, ze heeft het juiste stemgebruik – melodisch met als gevolg activering middenoorspiertjes – om haar patiënten zoveel mogelijk veiligheid te bieden. Ze ervaart haar werk als zinvol en het contact met haar cliënten als verrijkend. Ze verliest zich niet in haar cliënten.
Vanuit de theorie geredeneerd brengt en biedt zij veiligheid aan haar patiënten, die staan echter wel overwegend in de ontvangstmodus, ze ondersteunt de regulatie van haar patiënten en hoewel ze haar werk als zinvol ervaart is het niet wederkerig. Er is dus beperkt sprake van co-regulatie.
Co-regulatie
Om zelf ventraal te blijven (ventraal=de veilige status genoemd in de Polyvagaaltheorie) behoeft zij andere vindplaatsen van sociale veiligheid zodat er wederkerige regulatie is, co-regulatie dus. Dat ligt niet voor het oprapen en eerder valt ze na het werk terug op een soort van leegte. Die leegte hoeft niet te betekenen dat ze eenzaam is in relaties. Een bevredigend contact, het weekend uitgaan en lol maken, is voor het autonome zenuwstelsel niet persé een veilige ankerplaats om te co-reguleren. Om haar batterij weer op te laden zou zij zich – naar mijn idee, mede gelet op haar werk – moeten omringen met mensen die zelf veiligheid ervaren, alleen dan kan haar autonome zenuwstelsel weer tot rust komen.
Een voorwaarde daarbij is dat haar sociale betrokkenheidssysteem goed functioneert, en niet in een standaard modus terugvalt van sociale leegte. Ondersteuning van het luisterprogramma zou haar, in theorie, net over die drempel kunnen brengen. Ik stelde daarom voor het programma te doorlopen en dagelijks te evalueren. Stimulerend daarbij is dat betrokkene zeer enthousiast is over de Polyvagaaltheorie. Nadat we een en ander hadden ingericht en voorwaarden voor een veilige doorloop hadden geregeld, ging ze aan de slag.
De resultaten
De resultaten waren verbluffend. Na de eerste luistersessie rapporteerde betrokkene: “ik voel weer contact met de kern die ik lang geleden ben kwijtgeraakt, de rem die ik in alles voelde, lijkt te zijn verdwenen, de sensaties in het contact en het waarnemen van geluid zijn veranderd en er is sprake van een meer optimistisch, lichter gevoel waarbij vooral de beklemming (die ik duid als vage angst) in de middenrif streek beduidend minder is.”.
Nu het ‘Core’ programma is doorlopen is betrokkene gestart met het onderhoudsprogramma (Balance) om de resultaten te borgen, naast haar begeleiding door een psychologe / therapeute die (inmiddels) overweegt zelf het SSP te gaan inzetten.
Nog een pilot
Een derde pilot betrof een man van 72, bij hem werd het protocol ingezet vanwege zijn dagelijkse onrust, slechte slaap en veelvuldig wc-bezoek tijdens zijn slaap. Hij scoorde hoog op gebieden als hoge sensitiviteit, problemen hebben met plots en hard geluid en eenzaamheid. Hij is weduwnaar maar sinds het overlijden van zijn vrouw niet eenzamer geworden. Hij voelde zich zijn hele leven al een soort van buitenstaander.
In de terugkoppeling komt hij met iets opvallends: hij vertelt dat hij al jarenlang wordt achtervolgd door nare en vaak verdrietig makende dromen die in het teken staan van achtergesteld en buitengesloten worden. Zijn verinnerlijkte zelfafwijzingen die hij – volgens zijn zeggen – in het dagelijks leven niet meer ervoer, komen hem vrijwel elke nacht opzoeken. Hoewel hij al geruime tijd niet meer werkt wordt hij nog regelmatig met collegiale onrecht bestookt, dat wil zeggen: in zijn dromen.
Evaluatie safe and sound protocol
Na het doorlopen van het protocol valt hem ineens op dat hij juist fijne dromen heeft, “ik geniet soms na en probeer dromen vast te houden als ik wakker word”. Ook rapporteert hij betere nachtrust en minder frequent wc-bezoek.
Naschrift
De verschillende resultaten spreken voor zich, zodat ik met vertrouwen het protocol ben gaan toepassen in mijn praktijk.