Emotionele incest

Emotionele incest is het gedrag van ouders waarbij de kinderen worden gebruikt als emotionele hulpbron. Dat is doorgaans een onbewust proces dat in de basishouding van de ouders(s) aanwezig is. Het wordt zichtbaarder naarmate het kind opgroeit. Het resulteert in wat ik noem de bezetting van de emotionele en psychische binnenwereld van een kind. Onder incest wordt normaliter ontucht verstaan, bij louter emotionele incest ontbreekt het seksuele misbruik. Beide vormen van misbruik veroorzaken zware psychische schade. Het misbruik kan niet worden verwerkt of geïntegreerd in het zelfregulerend psychische systeem van een kind doordat dat nog niet of onvoldoende is ontwikkeld. Doordat die basis ontbreekt kan het kind het binnenkomend onheil ook niet afwijzen en afweren, nog afgezien van alle andere mechanismen die daarbij een rol spelen.

Lichamelijk seksueel misbruik of incest heeft enkele heel specifieke gevolgen voor het slachtoffer en de latere therapie. Toch zie ik grote overeenkomsten met mensen die – zoals ik zelf – in hun kindertijd emotioneel misbruikt zijn. De overeenkomsten tussen emotionele incest en lichamelijke incest zijn gelegen in de levenslange emotionele gevangenschap en afhankelijkheid die daaruit ontstaat en blijft wanneer niet aangepakt.

Sommige ouders roven het emotionele nest van hun kinderen leeg

Emotionele incest en negatief zelfbeeld

In mijn praktijk is inmiddels gebleken dat emotionele incest bij alle cliënten speelt die kampen met hardnekkige negatieve gevoelens over henzelf en als gevolg daarvan het hoofd boven water proberen te houden met (kleine opsomming) middelengebruik, waaronder alcohol, dwangmatige handelingen, automutilatie, gokken, therapieën, zelfhulpboeken of spirituele ondernemingen. Emotionele incest vraagt om een meer omvattende benadering die ver uitstijgt boven veel vormen van therapie, terwijl zelfhulp en spirituele exercities zelfs contraproductief kunnen werken. Daarnaast is het belangrijk te onderkennen dat emotionele incest of bezetting ook schadelijk is voor het latere intieme en intiem/seksuele leven.

Als ervaringsdeskundige ben ik de laatste 30 jaar steeds verder ingedaald in de complexe structuren en mechanismen die mij daarin gevangen hielden. Karin Bloemen, zelf slachtoffer van seksueel misbruik, zei het heel mooi: “de gevangenis zit in jou”. Het is dus de bedoeling deze situatie op te heffen.

Wat kun je beschouwen als emotionele incest

Zoals gezegd, er is sprake van emotionele incest als ouders hun kinderen als emotionele hulpbron gebruiken. Naarmate de kinderen opgroeien kan dat leiden tot het omdraaien van de rollen (parentificatie). De kinderen zorgen dan emotioneel voor de volwassene, waarbij gezonde grenzen tussen ouders en kinderen verdampen. Dit hoeft niet eens overduidelijk zichtbaar te zijn. Ouderlijke afwezigheid alleen kan al een vorm van emotionele bezetting van het kind, als onder die (emotionele) afwezigheid het eigen tekort actief is. Dat draagt zo’n ouder over op het kind.

Het meest trieste is dat de slachtoffers gedrag vertonen die beide vormen van misbruik lijken aan te moedigen. De aandrijving van deze verwarrende gedragingen ligt op verschillende niveaus, waardoor ze lastig herkenbaar zijn, ook voor reguliere therapeuten. Emotionele incest wordt generationeel overgedragen en blijft doorgaans actief binnen het familiesysteem. Systemisch gezien kan het alleen worden beëindigd door de laatste volwassene, die het bewust niet doorgeeft op diens eigen kinderen. Dat vraag veel inzicht en moed.

Gevolgen van emotionele incest

~ voortdurend ontspanning en escape zoeken in o.a. alcohol en afhankelijkheid daarvan ervaren
~ innerlijke leegte ervaren, verlies van contacten, relaties of het hebben van knipperlichtrelaties
~ telkens onbeschikbare partners of ‘foute’ partners treffen
~ leegte en innerlijke onrust onderdrukken met thrillseeking, lustbeleving, mooie spullen, uiterlijke schoonheid enz
~ last hebben van verlatingsangst en/of bindingsangst
~ moeite hebben met nabijheid en (niet seksuele) intimiteit of dat missen (huidhonger)
~ moeite hebben met seksuele intimiteit en/of dat niet kunnen verbinden met nabijheid
~ het aangaan van een bdsm-relatie zonder het vermogen te kunnen uitreiken (sub) of de uitreiking te behoeven (dom)
~ problemen hebben op het werk, het behouden van werk of verlies daarvan
~ het gevoel hebben het nooit goed genoeg te kunnen doen, van waardeloosheid
~ voortdurend het gevoel en de angst hebben ‘door de mand’ te zullen vallen
~ het gevoel ervaren van zinloosheid, eenzaamheid, neerslachtigheid en angst
~ onbestendige en aanhoudende gevoelens van rouw, verlies of heimwee ervaren zonder te weten waarover dat gaat
~ last hebben van neerslachtigheid en depressies
~ oplossingen zoeken in ‘groei’ via zelfhulpboeken, workshops, retraites en spirituele reizen, zonder resultaat

Het gaat om mensen die (eigenlijk) nooit onbekommerd leven en een diepe – meestal onbewuste – onrust hebben. Er is disbalans in het vinden van innerlijke rust en regie over het eigen leven en de kwaliteit van sociale/ intieme relaties. Er is sprake van lijden, bewust of onbewust. Dat kan zich vertalen naar een gevoel van leegte dat ik zelf ooit omschreef als “heimwee naar een tijd en een plaats waar ik nooit ben geweest”. En precies dat gevoel zette mij jaren geleden aan tot diepgaand zelfonderzoek met als bijkomend resultaat het verdwijnen van mijn alcoholafhankelijkheid.

Sociale biografie

Zoals gezegd, emotionele incest wordt van generatie op generatie overgedragen en kan pas stoppen als de laatste in de lijn in therapie gaat en de rekening (het tekort) teruglegt bij de ouders. Het is dus al aanwezig bij de geboorte van de jongste generatie. Verwar dit echter niet met de genetische blauwdruk van elk mens. Het is aanwezig binnen het familiesystemen als de lucht die je inademt vanaf je geboorte. De plaats waar je wieg heeft gestaan bepaalt jouw leven, je geluk en je ongeluk. Tot slot, emotionele incest komt in alle lagen van de bevolking voor en trekt zich niets aan van sociale en intellectuele verschillen. Ik hoor regelmatig mensen die allereerst spreken over een goede jeugd en even later de tekorten moeten erkennen. Het is belangrijk je eigen sociale biografie te leren lezen door een andere bril dan die van je ouders.

Wat betekent emotionele incest voor herstel

Emotionele incest raakt, net als lichamelijke incest, het volledige innerlijke psychische en emotionele systeem, waardoor getroffenen zich niet voedend leren verhouden tot anderen en zichzelf. Een mens is een binnen een complex geheel van sociale relaties levend wezen. Als die sociale interacties verkeerd en zelfs destructief zijn voorgeleefd, dan is zo iemand duurzaam de weg kwijt. Het is dan niet zo gek dat er alsdan naar verdoving wordt gezocht in de vorm van (bijvoorbeeld) alcohol.

De route naar herstel zal in dat geval meer moeten zijn dan het leren van ander gedrag of het bijstellen van het zelfbeeld. Er moeten luiken worden gevonden die, eenmaal open, een shift kunnen bewerkstelligen. Er moeten nieuwe bewustzijnslagen worden ontvouwen die toegang geven tot nieuwe dimensies.

Gedurende het proces worden drie shifts aangebracht die je steeds in een andere dimensie brengen, steeds dichterbij het eigenlijke probleem. Daarbij komen ook steeds weer andere bedreigingen om de hoek kijken. Het is een stevig proces waaraan je niet lichtvaardig moet beginnen, heb je de smaak eenmaal te pakken, dan wordt het een mooie fase in je leven.

Randvoorwaarden en context

Wil jouw proces kans van slagen hebben, dan zal aan een aantal randvoorwaarden moeten zijn voldaan, er zal afgerekend moeten worden met heel wat mythes rondom verslaving, heling en andere (spirituele) dwaling, Daarnaast is er aandacht nodig voor de meer contextuele kant van de zaak. Dat maakt deze veelomvattende aanpak ook niet geschikt voor iedereen, bovendien moet je er 100% voor willen gaan en je mogelijke vermijdingsgedrag onder ogen durven zien.  Als het spannend wordt is het de kunst om niet weg te lopen.